Corona in de bouw: overmacht?

Natuurlijk maken we ons allemaal zorgen over onze onderneming, onze familie, geliefden en vrienden. Maar op een bepaald moment moeten we ons ook onvermijdelijk verdiepen in wat de coronacrisis en alles wat daarmee samenhangt betekent voor de juridische verhoudingen tussen partijen. Hieronder alvast een korte schets.

Voorlopig wordt er nog gewerkt in de bouw. Bouwprojecten gaan nog door, thuiswerken is er uiteraard niet bij. Toch zal er vermoedelijk een moment komen dat ook in de bouw stagnatie gaat optreden. Door economische malaise kan het gebeuren dat een opdrachtgever niet meer beschikt over de noodzakelijke middelen om opdrachtnemers te betalen. Leveringen van goederen uit het buitenland (bijvoorbeeld sanitair uit Noord-Italië) kunnen stagneren; opdrachtnemers kunnen worden geconfronteerd met grote aantallen ziekmeldingen waardoor zij onvoldoende personeel op de bouwplaats kunnen inzetten.

Is een beroep op overmacht mogelijk?

De vraag is voor wiens rekening en risico deze narigheid moet komen. Is een beroep op overmacht mogelijk? Is er sprake van onvoorziene of kostenverhogende omstandigheden? Allereerst een eventueel beroep op overmacht:

Van overmacht is sprake als door overheidsmaatregelen iemand wordt belemmerd zijn werk uit te voeren. Zolang er geen verbod is op het betreden van een bouwplaats - een dergelijk verbod is er (nog) niet - is er geen onmogelijkheid de werkzaamheden uitvoeren. Het feit dat producten/bouwmaterialen niet geleverd kunnen worden omdat de leverancier in het buitenland zijn fabriek heeft moeten sluiten, levert in principe nog geen overmacht op.

Lessen uit de bouwcrisis

Uit de tijd van de bouwcrisis van enkele jaren geleden weten we dat de rechtspraak onverbiddelijk was met betrekking tot een beroep op overmacht door aannemers en projectontwikkelaars waar het bijvoorbeeld ging om het niet kunnen voldoen aan afnameverplichtingen op grond van koopovereenkomsten. De bouwcrisis werd als overmacht aangevoerd maar dit argument werd door de rechtspraak steevast van tafel geveegd. In al die gevallen werd geoordeeld dat sprake was van gewoon ondernemersrisico.

Indien de uitvoering van werkzaamheden of de levering van materialen verhinderd wordt door omstandigheden die niet veroorzaakt worden door overheidsgeboden en -verboden, lijkt het beroep op overmacht tot mislukken gedoemd.

Onvoorziene omstandigheden

In die gevallen is wellicht een beroep op onvoorziene omstandigheden mogelijk. Onvoorziene omstandigheden zijn omstandigheden waarvoor partijen in hun overeenkomst geen voorziening hebben getroffen. Het spreekt vanzelf dat bij de lopende contracten tijdens het uitbreken van de coronacrisis, partijen voor de gevolgen van die crisis geen voorziening hebben opgenomen.

De omstandigheden moeten zodanig zijn dat de wederpartij naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid ongewijzigde instandhouding van de overeenkomst niet mag verwachten. Ook al legt de rechtspraak de lat bij het beantwoorden van de vraag of sprake is van onvoorziene omstandigheden nogal hoog, mag verondersteld worden dat door de huidige coronacrisis de rechtspraak eerder tot het aannemen van dergelijke omstandigheden zal overgaan. Wanneer een partij in grote financiële of bedrijfseconomische problemen komt door ongewijzigde instandhouding van een overeenkomst, mag aangenomen worden dat er ruimte is voor toepassing van de onvoorziene omstandigheden-regel. Dat is immers geen normaal ondernemersrisico meer en is aanpassing, of zelfs ontbinding van de overeenkomst op zijn plaats.

Een dergelijke aanpassing geschiedt door de rechter, die een groot aantal mogelijkheden tot zijn beschikking heeft. Een overeenkomst kan gewijzigd worden, kan ontbonden worden, kan gedeeltelijk ontbonden worden, kan wellicht tijdelijk opgeschort worden. Aan al deze maatregelen kunnen nadere voorwaarden verbonden worden, zoals bijvoorbeeld het toekennen van een schadevergoeding.

Oorspronkelijke verdeling blijft in stand

Uitgangspunt moet altijd zijn dat de oorspronkelijke verdeling van verantwoordelijkheden, aansprakelijkheden en risico’s in stand blijft.

Bij al het voorgaande geldt dan ook dat eerst en vooral de overeenkomst met eventuele bijbehorende algemene voorwaarden geraadpleegd moeten worden om na te gaan wat daarin is geregeld met betrekking tot overmacht en onvoorziene en/of kostenverhogende omstandigheden. Primair blijft immers de gesloten overeenkomst het uitgangspunt bij de beoordeling van wat partijen over en weer van elkaar kunnen en mogen verwachten, ook onder de huidige omstandigheden.

Geen enkele zekerheid

Verder spreekt het vanzelf dat op dit moment geen enkele zekerheid te geven is over hoe rechters en/of arbiters met concrete gevallen zullen omgaan. De hoop en de verwachting is dat de huidige crisis van tijdelijke aard is, aanzienlijk korter dan de bouwcrisis van enkele jaren geleden, zodat op een termijn van enkele weken, hooguit enkele maanden het gaspedaal weer volop ingedrukt kan worden. Desalniettemin kunnen partijen, ondanks deze vermoedelijke tijdelijkheid, stevig getroffen worden. Later zal dan bekeken moeten worden wat de gevolgen daarvan zijn en voor wiens rekening en risico die komen.

Blijf communiceren

Voor dit moment geldt bovenal, wellicht nog meer dan anders, dat tijdig en duidelijk gecommuniceerd moet worden. Houd uw contractpartner op de hoogte van de ontwikkeling van het project, waarschuw indien zich concrete omstandigheden voordoen die gevolgen hebben voor prijs of tijd. Meld dat tijdig en in alle openheid en stel uw contractpartner niet voor verrassingen of voldongen feiten.