De drie meest ingrijpende gevolgen van de Wet normalisering rechtspositie ambtenaren per 1 januari 2020

Op 1 januari 2020 treedt de Wet normalisering rechtspositie ambtenaren (Wnra) in werking. De wet is op 16 april 2019 als hamerstuk in de Eerste Kamer.

In onze praktijk krijgen wij met regelmaat de vraag wat de Wnra betekent voor de ambtenaar die werkzaam is in dienst van een overheidsinstelling.

De Wnra heeft directe invloed op de rechtspositie van de ambtenaar, maar indirect ook op de overheidsorganisatie zelf. Een voorbeeld is het HR-personeel bij overheidsorganisaties dat vanaf 1 januari 2020 (civiel) arbeidsrecht zal moeten gaan toepassen.

In deze blogpost bespreken we de drie meest ingrijpende gevolgen van de Wnra.

1. Van eenzijdige aanstelling naar een tweezijdige arbeidsovereenkomst

De eenzijdige aanstelling zoals nu geldt, zal veranderen in een arbeidsovereenkomst naar civiel recht. Dus dezelfde soort overeenkomst wordt van toepassing op de ambtenaar als die in het bedrijfsleven. Daaruit volgt meteen dat de rechtsbescherming anders zal worden geregeld. De ambtenaar kan de wijziging niet weigeren: de wijziging gaat van ‘rechtswege’.

Nieuwe werknemers vanaf 1 januari 2020 krijgen voortaan een arbeidsovereenkomst onder ogen in plaats van een aanstellingsbesluit.

2. De arbeidsvoorwaarden worden nu (mede) geregeld met toepassing van het Burgerlijk Wetboek

Doordat de rechtsbetrekking van rechtswege verandert van een ‘aanstelling’ in een ‘arbeidsovereenkomst’, en het Burgerlijk Wetboek daardoor van toepassing zal zijn, spelen publiekrechtelijke regelingen geen rol meer. Een voorbeeld van een publiekrechtelijke regeling is de CAR-UWO; die zal vervangen worden door de CAO Gemeenten.
Overigens blijven op grond van die CAO Gemeenten de arbeidsvoorwaarden van gemeenteambtenaren vrijwel ongewijzigd in vergelijking met de CAR-UWO. Het verschil zit met name in het verdwijnen van het Georganiseerd Overleg (GO). Dit wordt in de CAO het Lokaal Overleg genoemd en vormt het overleg tussen de werkgever (de gemeente) en de vakbonden.

3. Voortaan naar de kantonrechter in plaats van eerst in bezwaar en vervolgens naar de bestuursrechter

Onder huidig recht zal de ambtenaar bij een aangezegd ontslagbesluit of een ander geschil over de arbeidsvoorwaarden in bezwaar moeten gaan. Afhankelijk van de uitkomst van dat bezwaar, zal beroep worden ingesteld bij de bestuursrechter en/of rechtstreeks/hoger beroep bij de Centrale Raad van Beroep.

Doordat met de Wnra sprake is van een privaatrechtelijke contractuele relatie tussen werkgever en werknemer, worden eventuele geschillen voortaan beslecht door de civiele rechter. Voor werkgever en werknemer staat dus de rechtsgang open naar de (i) kantonrechter, in hoger beroep het (ii) gerechtshof en in cassatie de (iii) Hoge Raad.

Het voorgaande betekent dus ook dat het UWV toestemming zal moeten geven voor opzegging wegens bedrijfsorganisatorische (of economische) redenen.
Bedenk daarbij dat de ambtenaar nu ook in de regel recht heeft op een transitievergoeding.

Wie zijn uitgezonderd van de Wnra?

Een aantal groepen is uitgezonderd, vaak vanwege de bijzondere positie, specifieke taak of ontbreken van de voor een arbeidsovereenkomst ‘vereiste ondergeschikte positie’. Denk daarbij aan politieke ambtsdragers, militaire ambtenaren, politieambtenaren, notarissen, gerechtsdeurwaarders en rechterlijk ambtenaren (inclusief leden van het OM).

Wat blijft hetzelfde?

De ambtenaar blijft ambtenaar met daarbij de bijzondere eisen waaraan ambtenaren moeten voldoen. Denk aan de ambtseed of –belofte die blijft gelden, de geldende integriteitsvoorschriften en regels omtrent geheimhouding. Ook het ABP blijft het pensioenfonds voor de ambtenaren die werkzaam zijn op basis van een arbeidsovereenkomst.

De nieuwe categorie ambtenaren

De definitie van ambtenaar wordt met de Wnra aangescherpt en ziet op degene die op basis van een arbeidsovereenkomst bij een ‘overheidswerkgever’ werkzaam is. De ‘overheidswerkgever’ wordt daarop gedefinieerd. Met deze de definitie van ‘overheidswerkgever’ is de wet ook van toepassing op onder andere het UWV, het CBR, de Sociale Verzekeringsbank en de Nederlandsche Bank N.V.

Dat heeft als gevolg dat verschillende organisaties met ingang van 1 januari 2020 ineens ambtenaren in dienst hebben. Die ambtenaren moeten bijvoorbeeld een eed of belofte afleggen.

Tips

• Ga tijdig na welke afspraken van toepassing zijn en welke schriftelijk vastgelegd kunnen worden in een individuele arbeidsovereenkomst.
  
• Zijn al afspraken vastgelegd? Denk er dan aan dat de in het ambtenarenrecht gehanteerde terminologie een andere is dan die gebruikt wordt in het arbeidsrecht. Het kan daarom nodig zijn op bepaalde onderdelen een extra uitleg te geven om toekomstige discussie te voorkomen.
  
• Lopen er vóór of na inwerkingtreding van de Wnra al discussies? Afhankelijk van de specifieke situatie mag op grond van overgangsrecht het ‘oude recht’ toegepast worden (of niet).

Wilt u weten wat de Wnra in uw specifieke situatie zal betekenen? Neem dan contact op met een van onze specialisten.