Burgers en bedrijven moeten zich aan veel regels houden die de overheid heeft opgesteld. Diezelfde overheid controleert ook of dit daadwerkelijk gebeurt en kan bij overtredingen ingrijpen. Straffen en dwangsommen kunnen worden opgelegd, vergunningen kunnen worden ingetrokken.
Bij deze acties moet de overheid zich ook zelf wel aan de regels houden. Regels die bedoeld zijn om te voorkomen dat zij te pas en te onpas bij de burger in de keuken staat of ondernemers constant lastigvalt. Toezichthouders hebben vergaande bevoegdheden en het niet meewerken aan toezicht is op zichzelf al een strafbaar feit. Het is daarom goed te weten wat een toezichthouder wel mag en wat niet.
Ook toezichthouders moeten de wet naleven
Allereerst moet een toezichthouder op grond van de wet zijn toezicht houden op de naleving van een specifiek wettelijk voorschrift. Niet elke ambtenaar mag dus alles controleren.
Een toezichthouder moet een legitimatiebewijs bij zich dragen waaruit blijkt dat hij toezichthouder is en op de naleving van welke wetten hij toezicht houdt. Dit moet getoond worden als daar om gevraagd wordt.
Belangrijk is dat een toezichthouder van zijn bevoegdheden alleen gebruik mag maken voor zover dat redelijkerwijs noodzakelijk is voor de vervulling van zijn taak. Daarom moet hij ook altijd zeggen wat het doel van het toezicht is.
De bevoegdheden van de toezichthouder gaan ver
- De toezichthouder mag met de benodigde apparatuur en eventueel door hem aangewezen derden elke plaats betreden met uitzondering van een woning zonder toestemming van de bewoner. Voor het binnentreden van een woning is speciale toestemming nodig van de burgemeester. Daarbij moet de toezichthouder zich ook ongevraagd legitimeren. Hoewel dat onbeleefd is, mag een toezichthouder dus gewoon een bedrijf betreden en daar rondlopen en kijken;
- Belangrijk is dat een toezichthouder bevoegd is inlichtingen te vorderen. De burger moet daar antwoord op geven, er is geen zwijgrecht;
- De toezichthouder mag u vragen zich te identificeren;
- De toezichthouder mag inzage vorderen in zakelijke gegevens en documenten. Daarvan mag hij kopieën maken en als dat niet ter plaatse kan mag hij de documenten voor dat doel meenemen. Vaak is het lastig als een bedrijf delen van de administratie moet missen. Het is daarom verstandig een kopieerapparaat ter beschikking te stellen. Dit is ook aan te raden omdat dan direct een tweede set gemaakt kan worden voor eigen gebruik: verderop in de procedure is het handig te weten wat de toezichthouder weet;
- De toezichthouder is bevoegd zaken te onderzoeken, verpakkingen te openen en monsters te nemen. Op verzoek wordt een contra-monster genomen voor de belanghebbende. Het is belangrijk een contra-monster te vragen omdat daarmee de analyse van de toezichthouder gecontroleerd kan worden. Gebleken is dat dit een belangrijk wapen kan zijn tegen onterechte handhaving. Als monsters niet ter plaatse genomen kunnen worden, mag de toezichthouder de zaken, net als documenten, kort meenemen. Genomen monsters moeten zo snel mogelijk teruggegeven worden;
- Een toezichthouder mag vervoermiddelen onderzoeken met betrekking waartoe hij een taak heeft of waarmee, vermoedelijk, goederen vervoerd worden met betrekking waartoe hij een toezichthoudende taak heeft. Hij mag het vervoermiddel aanhouden en naar een aangewezen plaats over laten brengen.
De conclusie is dat u heel precies moet zijn als u zich wilt verzetten tegen toezicht. Ook in de latere fase van het proces is belangrijk te weten wat bij het toezicht is gebleken. Het is niet voor niets dat vaak bij grote onderzoeken, zoals door de FIOD of de ACM, bedrijven hun advocaat aanwezig laten zijn. Zelfs als er niets aan de hand is, kan deze helpen het onderzoek vlot te laten verlopen zonder dat de normale bedrijfsvoering onnodig verstoord wordt.
Albert Jan Boer
Wouter te Woerd
Marjolein Meijer