In maart 2023 gaf de Hoge Raad in de veelbesproken Deliveroo-uitspraak meerdere gezichtspunten voor het antwoord op de vraag wanneer een overeenkomst als arbeidsovereenkomst kan worden aangemerkt. De uitspraak heeft niet alleen de juridische wereld opgeschud, het plaatst ook vraagtekens bij de juridische houdbaarheid van de modelovereenkomsten van de Belastingdienst. Zo heeft de Belastingdienst aangekondigd dat de modelovereenkomst gebaseerd op vrije vervanging vervalt per 1 januari 2024. Wat als je zo’n modelovereenkomst bent overeengekomen? Is de overeenkomst dan nog bruikbaar? In dit artikel gaan wij hier verder op in.
Modelovereenkomsten Belastingdienst (wet DBA)
Modelovereenkomsten zijn in het arbeidsrecht relevant geworden met de inwerkingtreding van de Wet Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties (hierna: wet DBA) uit 2016. Deze wet beoogt dat de opdrachtgever en opdrachtnemer zelf invulling geven aan hun arbeidsrelatie. Wanneer er onduidelijkheid bestaat over het karakter van de arbeidsrelatie, kan een modelovereenkomst (die is goedgekeurd door de Belastingdienst) een uitkomst bieden. Een modelovereenkomst benadrukt dat een opdrachtnemer zijn of haar werkzaamheden zelfstandig en zonder gezagsverhouding uitvoert. Er is geen sprake van een dienstbetrekking.
De modelovereenkomst gebaseerd op vrije vervanging
Eén van de modelovereenkomsten is de modelovereenkomst gebaseerd op de vrije vervanging. De term ‘vrije vervanging’ verwijst naar het feit dat een opdrachtnemer vrij is om een ander zijn of haar werkzaamheden te laten verrichten wanneer nodig, zonder tussenkomst van de opdrachtgever. De vrije vervanging kan op twee manieren worden geregeld:
- De opdrachtnemer kan, zonder toestemming van zijn opdrachtgever, zich door een ander laten vervangen.
- De opdrachtnemer mag zich vrij laten vervangen door een ander, mits hij of zij voldoet aan de gestelde voorwaarden. Een voorbeeld is dat de vervanger een VOG moet hebben.
De ‘vrije vervanging’ was tot begin dit jaar een bepalend criterium om vast te stellen dat geen sprake was van een arbeidsovereenkomst. Door Deliveroo-uitspraak is hier verandering in gekomen. In deze uitspraak oordeelt de Hoge Raad dat in geval van vrije vervanging van werk, ook sprake kan zijn van een dienstbetrekking. Binnen een arbeidsovereenkomst bestaat namelijk ook de mogelijkheid om de werknemer met toestemming van de werkgever te laten vervangen, aldus de Hoge Raad (rov. 3.7.5).
Verval modelovereenkomst gebaseerd op vrije vervanging
Bovengenoemde uitspraak heeft vergaande gevolgen voor de modelovereenkomst, gebaseerd op vrije vervanging. Zijn opdrachtnemers die op basis van zo’n modelovereenkomst werk verrichten nu ineens werknemers? In de modelovereenkomst gebaseerd op vrije vervanging staat opgenomen dat de opdrachtnemer zich vrij mag laten vervangen: hierdoor bestaat er géén dienstbetrekking. Echter, uit de Deliveroo-uitspraak volgt dat het ‘vrije vervanging’-criterium juist kan wijzen op een dienstbetrekking (en dus een arbeidsovereenkomst).
Heeft dit tot gevolg dat de modelovereenkomst gebaseerd op vrije vervanging doelloos is geworden? De Belastingdienst vreest van wel. Zij trekken de goedkeuring voor deze modelovereenkomst per 1 januari 2024 in. Dit betekent concreet dat deze modelovereenkomst na 1 januari 2024 geen werking meer heeft. Het aangaan van zo’n modelovereenkomst betekent dus niet meer automatisch dat geen sprake is van een dienstbetrekking.
Wat nu?
Ben jij een modelovereenkomst overeengekomen, gebaseerd op vrije vervanging? Het is raadzaam om jouw arbeidsrelatie vóór 1 januari 2024 opnieuw te beoordelen. Kijk daarbij naar de criteria arbeid, loon en gezag. Heb je behoefte aan hulp bij deze beoordeling of heb je vragen over de kwalificatie van jouw overeenkomst? Onze arbeidsrechtspecialisten van JPR Advocaten helpen je graag.
Dit artikel is geschreven in samenwerking met Eva Lammers.
Vera Rhebergen-Vaags
Paul Schepel
Bo Simmelink