Hoe openbaar is rechtspraak?

‘It is not merely of some importance but is of fundamental importance that justice should not only be done, but should manifestly and undoubtedly be seen to be done’. Zo luidt een beroemde uitspraak van Lord Chief Justice Hewart in Engeland in 1924. Openbare rechtspraak is zowel van algemeen belang als in het belang van de betrokken partijen. De geschiedenis kent genoeg voorbeelden van hoe geheime processen kunnen ontsporen.

Botsende grondrechten

Zittingen van de rechter zijn als regel openbaar. Dat geldt voor alle soorten zaken. In deze blog gaat het alleen om civiele zaken. Er zijn uitzonderingen op deze regel, met name voor familiezaken (echtscheiding, alimentatie, kinderen, curatele, bewind enz.). Uitspraken zijn altijd openbaar. Een en ander staat zowel in artikel 6 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens (EVRM) als in artikel 121 van de Grondwet. In de Grondwet staat dat de uitspraak ook de motivering moet bevatten.

Burgers hebben recht op bescherming van hun persoonlijke levenssfeer. Dat staat in artikel 8 EVRM, artikel 8 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie en in artikel 10 van de Grondwet. De Europese regels zijn uitgewerkt in de Algemene Verordening Gegevensbescherming (de Europese ‘privacywet’).

Wat wel, wat niet?

De Hoge Raad, ons hoogste rechtscollege, heeft op 21 april 2023 alle regels op een rijtje gezet. Ik vat ze kort samen.

• Processtukken zijn niet openbaar. Een milieubeweging die een kopie wilde van processtukken van Shell in een procedure ving daarom bot.
• Uitspraken van de rechter zijn altijd openbaar. Een klein deel van de uitspraken van rechtbanken en gerechtshoven wordt gepubliceerd op www.rechtspraak.nl. Uitspraken van de Hoge Raad worden daar allemaal gepubliceerd (zo ook deze uitspraak).Dat geldt ook voor de adviezen (‘conclusies’) van de procureur-generaal bij de Hoge Raad. De namen van privépersonen worden bij publicatie echter altijd vervangen door aanduidingen, zoals ‘eiser’, ‘werknemer’ en dergelijke.
• Belangstellenden kunnen bij de griffier een kopie krijgen van een uitspraak (die niet is gepubliceerd) waarin een bepaald iemand partij is. Dat kost € 3,18 per uitspraak plus € 0,18 per bladzijde aan griffierecht. Die uitspraak wordt op dezelfde manier geanonimiseerd.
• Belangstellenden kunnen bij de griffie informeren welke zaken waarin een bepaald iemand partij is in behandeling zijn. Normaal gesproken moet de griffier die informatie verstrekken. Alleen bij ‘zwaarwegende belangen’ mag hij dat weigeren. Hetzelfde geldt voor zaken die niet in het openbaar worden behandeld (met name familiezaken).
• Belangstellenden kunnen bij de griffie informeren wanneer een openbare behandeling in een bepaalde zaak plaatsvindt. Dat geldt ook digitale zittingen.
• Als je van de griffier niet krijgt wat je hebt gevraagd kan je binnen twee weken bezwaar maken bij de voorzieningenrechter van de rechtbank. Deze neemt dan een beslissing. Tegen die beslissing staat geen hoger beroep open. De Autoriteit Persoonsgegevens is niet bevoegd.
• Een gerecht hoeft geen informatie over afgelopen zaken te geven. Dat geldt ook voor de zaken die niet met een uitspraak zijn geëindigd, bijvoorbeeld omdat de zaak is ingetrokken of geschikt.
• Een verzoek tot faillietverklaring wordt in de regel niet behandeld op een openbare zitting. De lijst met verzoeken die in behandeling zijn is daarom niet openbaar. De uitspraak is echter wel openbaar. Lopende faillissementen zijn te vinden in het centraal insolventieregister op www.rechtspraak.nl.

Meer weten over de openbaarheid van de rechtspraak? De privacyrecht advocaten van JPR helpen je graag. Neem direct contact met ons op.