Listeria: hoe is de voedselveiligheid geregeld?

Vorige week zagen we een grote terugroepactie voor vleeswaren van Offermans. Een recall wegens een listeriabesmetting die mensenlevens in gevaar kan brengen. Ongelukken zullen blijven gebeuren, hoe goed alle producenten ook hun best doen. Een actie als deze bewijst echter dat risico’s goed beperkt worden: het systeem blijkt telkens weer te werken.

Het systeem

Controle op de kwaliteit van voedsel is al erg oud, maar ons huidige systeem is ontstaan rond 2000 na de grote dioxine-verontreiniging van diervoeders en de BSE-crisis aan het einde van de jaren negentig. Er ontstond een Europees systeem dat werd doorgevoerd in alle nationale wetgevingen.

We zien aan de top de Europese Verordening 178:2002 EU, ook wel bekend als de General Foodlaw of de Algemene Levensmiddelen Verordening (ALV). De ALV kent bindende regels voor de lidstaten, maar ook voor burgers en bedrijven. Op basis hiervan zijn veel Europese normen opgesteld.
Vervolgens zien we nationale regelgeving, in Nederland is dat de Wet Dieren en de Warenwet. Deze zijn weer uitgewerkt in Algemene Maatregelen van Bestuur en Regelingen en beleid. Die hele gelaagde structuur verwijst voor de normen naar de Europese regelgeving. Toezicht en controle en sanctionering op bedrijfsniveau is nationaal geregeld. In Nederland houdt de Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit, de NVWA, dit toezicht. Het lijkt ingewikkeld, maar als je het een paar keer gezien hebt, snap je het wel. De regelgeving is echter zo uitgebreid en verandert zo vaak dat je elke keer het puzzeltje wel even langs moet lopen.

Onveilige levensmiddelen

De ALV verbiedt dat onveilige levensmiddelen op de markt worden gebracht. Levensmiddelen worden geacht onveilig te zijn indien zij worden beschouwd als schadelijk voor de gezondheid of ongeschikt voor menselijke consumptie. Als levensmiddelen aan de wettelijke normen voldoen, worden zij geacht veilig te zijn, maar ze moeten toch uit de markt genomen worden als zij na controle toch onveilig blijken.

Plichten van de ondernemer

De ALV bepaalt dat als een ondernemer het vermoeden heeft dat een levensmiddel onveilig is, hij dit onmiddellijk uit de markt neemt en de overheid informeert. Als het product de consument heeft bereikt, informeert hij deze en roept het product zo nodig terug.

Die terugroep verplichting komt rechtstreeks voort uit de wet. Er is dus niet een waarschuwing van de NVWA, die de voedselveiligheid controleert, voor nodig. Deze grijpt pas in als de ondernemer zelf niets doet.

Die ondernemer moet wel heel snel ingrijpen bij twijfels. Er is geen tijd om uitgebreid een tegen onderzoek te doen. Zo is een ondernemer veroordeeld tot een boete, wel een kleintje overigens, omdat hij uitgebreid onderzoek ging doen voor hij overging tot een recall, een onderzoek waar zelfs uit bleek dat een recall niet nodig was!

Aansprakelijkheid

Als de twijfel gerechtvaardigd was maar later ten onrechte blijkt, heeft de NVWA, als zij heeft ingegrepen, hierdoor niet onrechtmatig gehandeld en hoeft geen schade te vergoeden.

In november 2017 heeft de rechtbank Rotterdam in een uitspraak over een recall als volgt beslist: Het gegeven dat in de productieketen een salmonellabesmetting is opgetreden die noopte tot een dergelijke recall is voldoende om de conclusie te kunnen trekken dat de afgeleverde zaak in juridische zin niet aan de overeenkomst beantwoordde. De afnemer kan dus in dat geval zijn schade op de leverancier verhalen. Ook als later bleek dat er niets mis was met de levensmiddelen.

Verzekering

Ondernemers moeten wel opletten dat een reguliere verzekering in veel gevallen niet de kosten van een recall vergoedt. Daarnaast ontstaat er in die gevallen waarin dat wel het geval is vaak discussie of de recall wel verplicht was.

Advies

Een terugroepactie is altijd ingewikkeld, zowel feitelijk als juridisch. Daarom zijn er verschillende kwaliteitsorganisaties die hun leden dit regelmatig laten oefenen. Ook zijn er adviseurs die een dergelijke actie kunnen begeleiden. Het is verstandig altijd een gespecialiseerd advocaat mee te laten kijken, want de belangen zijn groot.