Maakt het trainen van AI inbreuk op auteursrechten?

In onze eerste blogpost over kunstmatige intelligentie (AI) zijn wij ingegaan op de vraag of auteursrecht kan rusten op kunstmatige AI-kunst. In deze tweede blogpost gaan wij in op een andere veelgestelde vraag. Maakt het trainen van AI inbreuk op auteursrechten?

De input komt ergens vandaan

Mensen die al gebruik hebben gemaakt van AI-toepassingen zoals Midjourney, DALL-E en Stable Diffusion weten hoe gemakkelijk het gaat. Met bescheiden instructies, creëert de AI-toepassing indrukwekkende afbeeldingen. Maar het creëren van afbeeldingen van dit niveau is niet zomaar mogelijk. De AI-toepassingen worden met immense hoeveelheden afbeeldingen en andere data getraind. Het is dan ook onvermijdelijk dat de AI-toepassingen zijn gevoed met auteursrechtelijk beschermde werken. Zonder dat daar toestemming voor zal zijn gevraagd.

Het vragen van toestemming is onbegonnen werk en kost bovendien geld. Maar mag bij het trainen van de AI gebruik worden gemaakt van beschermde werken? In de Verenigde Staten zijn in ieder geval al diverse rechtszaken van start gegaan hierover. Een aantal kunstenaars is daar een procedure begonnen tegen de ontwikkelaars van Midjourney en Stable Diffusion. Deze zouden zonder toestemming (auteursrechtelijk) beschermde werken hebben gebruikt voor het trainen van de AI-toepassingen. Ook stockfoto-databank Getty Images is om diezelfde reden in de VS een procedure begonnen tegen de ontwikkelaas van Stable Diffusion.

In deze blogpost zullen we stilstaan bij de vraag of (op grond van de in Nederland van toepassing zijnde wet- en regelgeving) met het trainen van AI-toepassingen met behulp van beschermde werken, inbreuk wordt gemaakt op de auteursrechten van de makers van de betreffende afbeeldingen. Ook bekijken we of het databankenrecht een beletsel vormt voor het trainen van AI.

Inbreuk op auteursrechten door het trainen van AI?

Van inbreuk op het auteursrecht is in beginsel sprake wanneer een auteursrechtelijk beschermd werk zonder toestemming van de maker wordt bewerkt (verveelvoudigd) of openbaargemaakt. Het begrip ‘bewerking’ is erg breed. Ook (in)directe volledige en gedeeltelijke bewerkingen van een werk, kwalificeren als een ‘bewerking’. Het maakt daarbij niet uit of deze bewerking tijdelijk van aard is. Het doorzoeken van webpagina’s en het downloaden (van delen) daarvan zal kwalificeren als een bewerking. Ook het omzetten van de gedownloade data naar een bruikbaar formaat zodat de AI daarmee kan worden ‘gevoed’, kan worden bestempeld als een bewerking. Beschermde werken mag je slechts ‘bewerken’ met toestemming van de rechthebbende. Het auteursrecht kent daarentegen ook een aantal uitzonderingen.

Uitzonderingen

Een van de uitzonderingen die van toepassing kunnen zijn, is de uitzondering die geldt voor ‘tekst- en datamining’ (artikel 15o Auteurswet). Tekst- en datamining komt neer op het geautomatiseerd analyseren van grote hoeveelheden tekst en gegevens in digitale vorm (van bijvoorbeeld websites) om informatie te genereren. De ‘bewerking’ van een werk in het kader van ‘tekst- en datamining’ is toegestaan. Wel is vereist dat rechtmatig toegang is verkregen tot dat werk en het auteursrecht niet uitdrukkelijk voorbehouden is. Zelfs als dit gebruik commercieel is. Wil een maker niet dat zijn of haar werk voor tekst- en datamining kan worden gebruikt? Dan kan deze een voorbehoud opnemen in bijvoorbeeld de voorwaarden of metadata van de website waarop dat werk te zien is.

Onderzoeksinstellingen en culturele erfgoedinstellingen mogen ook auteursrechtelijk beschermde werken ‘bewerken’ die vrij toegankelijk zijn op het internet. Wel moet dit gebeuren om met het oog op wetenschappelijk onderzoek tekst- en datamining te verrichten (artikel 15n Auteurswet).

Het trainen van AI is dus een ‘bewerking’ waarvoor toestemming van de maker van een werk nodig is. Toch kan deze ‘bewerking’ rechtmatig zijn via de uitzonderingen die gelden voor tekst- en datamining. Vormt het databankenrecht geen belemmering voor het trainen van AI op deze wijze?

Inbreuk op het databankenrecht

De Databankenwet beschermt een databank (met werken of andere data) waarin een substantiële investering is gedaan voor de verkrijging, controle of presentatie van de inhoud van de databank. Een website kan ook kwalificeren als een databank. De producent van een databank heeft het recht om op te treden tegen derden die substantiële delen van de inhoud daarvan opvragen of hergebruiken. Ook kan de producent van de databank optreden tegen derden die herhaald niet-substantiële delen van de inhoud opvragen of hergebruiken. Het trainen van AI-toepassingen met een groot aantal afbeeldingen zou kunnen leiden tot het gebruiken van substantiële delen van online databanken zoals Getty Images. Dat de beeldbank Getty Images een rechtszaak is gestart, komt wat dat betreft niet uit de lucht vallen. In Nederland kent ook het databankenrecht de onder het vorige kopje genoemde uitzonderingen via artikel 4a Databankenwet. Waaronder de tekst- en datamining-uitzondering en de mogelijkheid tot het maken van een voorbehoud bij commercieel gebruik.

Conclusie

Binnen de in Nederland toepasselijke wet- en regelgeving is het zonder toestemming gebruiken van een werk voor het trainen van AI in principe niet toegestaan. Niettemin kent de Auteurswet ook diverse uitzonderingen, zoals tekst- en dataminingsuitzonderingen. Via deze uitzonderingen lijkt het trainen van AI met auteursrechtelijk beschermde werken onder bepaalde voorwaarden toegestaan. Nagenoeg diezelfde uitzonderingen gelden ook voor het databankenrecht. Wanneer aan de betreffende voorwaarden van de uitzondering is voldaan, zal ook het databankenrecht geen belemmering vormen.

Neem voor meer informatie over het auteursrecht of databankenrecht contact op met één van onze advocaten intellectueel eigendomsrecht.

Dit artikel is geschreven in samenwerking met Luuk Wassink.