Bij het auteursrecht wordt meestal gedacht aan het beschermen van boeken, muziek, kunstwerken en foto’s. Ook de vormgeving van producten kan echter worden beschermd door het auteursrecht. Zolang deze maar voldoet aan bepaalde voorwaarden om als ‘werk’ te kwalificeren in de zin van de Auteurswet. In dit blogartikel gaan we in op de vraag wanneer productvormgeving door het auteursrecht wordt beschermd.
Wanneer is sprake van een ‘werk’?
Productvormgeving kan auteursrechtelijke bescherming genieten. Om in aanmerking te komen voor bescherming op grond van het auteursrecht, moet de vormgeving een eigen intellectuele schepping zijn. Dit houdt in dat de vormgeving niet mag zijn ontleend aan een ander werk en de vrije en creatieve keuzes van de maker moet weerspiegelen. Ontwerpkeuzes die te banaal of triviaal zijn, of technisch dan wel functioneel zijn bepaald, vallen hier niet onder.
De vormgeving van producten voldoet niet zomaar aan voornoemde vereisten. Onlangs oordeelde de rechtbank Midden-Nederland dat een aantal producten van Boska, een producent van onder meer kaasschaven en andere ‘food tools’, niet in aanmerking komt voor auteursrechtelijke bescherming.
Wat speelde er in die zaak?
Supermarktketen Plus verkocht jarenlang Boska-producten, zoals kaasschaven, kaasraspen en smeermessen. Nadat hun samenwerking in 2023 eindigde, stapte Plus over op een andere leverancier die vergelijkbare producten leverde. Hierop is Boska een procedure gestart. In die procedure stelt Boska onder meer de producten van de leverancier van Plus te veel lijken op haar producten en daarom inbreuk op haar auteursrechten wordt gemaakt.
Boska stelt dat de vormgeving van haar kaasschaven, kaasraspen en smeermessen auteursrechtelijk beschermd zijn. Volgens Boska zou zij creatieve keuzes hebben gemaakt bij het ontwerpen van haar producten. Specifiek noemt zij bijvoorbeeld ten aanzien van de kaasschaaf dat onder meer het merk dat recht boven het handvat op het blad staat, het gebruik van roestvrij staal, een hol en rond handvat en de trapsgewijze vorm naar de onderkant en het blad creatieve elementen zijn. Ook met betrekking tot de kaasrasp en smeermessen somde Boska een aantal elementen op. Boska betoogde verder dat deze ontwerpkeuzes haar producten een eigen look & feel gaven. De combinatie van de elementen zouden de producten een eigen, oorspronkelijke uitstraling geven waardoor deze zou voldoen aan de werktoets.
Verweer
De leverancier betwistte dat de opgesomde elementen zouden voldoen aan de voorwaarden voor bescherming op grond van het auteursrecht. De elementen zouden namelijk te banaal of triviaal zijn om als creatief te worden beschouwd. Daarnaast werd gesteld dat de ontwerpkeuzes vooral technisch en functioneel bepaald waren en dat zij daarom niet voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking komen.
Wat vond de rechter?
De rechter oordeelt dat van auteursrechtinbreuk geen sprake is, omdat Boska onvoldoende had onderbouwd dat haar producten auteursrechtelijk zouden zijn beschermd. Niet is gebleken op grond waarvan de combinatie van de opgesomde elementen daadwerkelijk de persoonlijke visie van de maker zouden weerspiegelen. Op de markt waren al veel soortgelijke producten beschikbaar. Volgens de rechter is onvoldoende gebleken dat de Boska-producten zich van de producten van de concurrenten zouden onderscheiden. Het simpelweg opsommen van ontwerpkeuzes zonder aan te tonen hoe deze keuzes creatief zijn, is volgens de rechter onvoldoende. Producten als een kaasschaaf, kaasrasp en smeermes zijn bovendien functioneel bepaald omdat deze een bepaalde basisvorm hebben die bepaald wordt door de gebruiksbestemming. Op dergelijke functionele elementen kan geen auteursrecht rusten. De rechtbank benadrukt dat het opsommen van ontwerpkeuzes onvoldoende is voor bescherming. Boska heeft onvoldoende onderbouwd welke creatieve ontwerpkeuzes zij zou hebben gemaakt.
Slaafse nabootsing
In de zaak deed Boska ook een beroep op ‘slaafse nabootsing’, wat beschermt tegen het nagenoeg identiek kopiëren van een product wat voor verwarring tussen de producten zorgt. Voor een succesvol beroep op slaafse nabootsing is onder meer nodig dat een product een eigen gezicht op de markt heeft. Volgens de rechter had Boska dit onvoldoende aangetoond. De Boska-producten weken namelijk nauwelijks af van andere kaasschaven, kaasraspen en smeermessen op de markt. Van slaafse nabootsing kon dus geen sprake zijn.
Conclusie
Kortom, voor de auteursrechtelijke bescherming van productvormgeving is onvoldoende dat je keuzes hebt gemaakt bij het ontwerpen van een product. De keuzes moeten creatief zijn en de persoonlijkheid van de maker weerspiegelen. Alleen op die manier kan productvormgeving onder het auteursrecht vallen. Wanneer de Boska-producten unieke en/of opvallende elementen zouden bevatten die creatief zijn en de persoonlijkheid van de maker zouden weerspiegelen, zou het oordeel van de rechter mogelijk anders zijn geweest.
Het beschermen van de vormgeving van gebruiksvoorwerpen, zoals keukengerei, is niet gemakkelijk. Het auteursrecht beschermt namelijk geen werken die technisch of functioneel zijn bepaald. Gedacht kan bijvoorbeeld worden aan ontwerpkeuzes voor betere grip van een product of de keuze om een product van roestvrijstaal te maken. Raadzaam is daarom om goed stil te staan bij esthetische elementen van een product en creatieve beweegredenen te documenteren. Ook kan het raadzaam zijn om te kiezen voor alternatieve bescherming, zoals bescherming op grond van het modellenrecht.
Neem contact op met JPR
Neem voor meer informatie over de bescherming van productvormgeving contact op met een van onze specialisten. Onze advocaten binnen het intellectueel eigendomsrecht denken graag met je mee over de mogelijkheden.
Albert Jan Boer
Wouter te Woerd
Marjolein Meijer