Publicatie 'De Molenaar': "Stappen bij onterechte beschuldiging"

Pek en Veren

Stappen bij onterechte beschuldiging

(Dit artikel is opgenomen in het vakblad ‘De Molenaar’ voor de graanverwerkende en diervoerderindustrie, juli 2012.)

De effecten van beschuldigingen kunnen enorm zijn. Als een bedrijf door ‘naming and shaming’ getroffen wordt, kunnen stappen worden ondernomen. Tegen een boete moet bezwaar worden gemaakt en op publicatie-aankondigingen moet direct en soms pro-actief worden gereageerd.

In de middeleeuwen werden veroordeelden besmeerd met pek en veren door de stad gedragen. Later werd deze straf wreed en beledigend gevonden en niet meer toegepast. Alleen in de boeken van Lucky Luke eindigen de lynchpartijen vaak nog op deze wijze.

Met de ontwikkeling van het internet ontstonden websites waar virtueel hetzelfde gebeurde. De overheid volgde deze ontwikkeling en ging deze 'naming and shaming' formaliseren. Namen van bedrijven en personen waar iets fout is gegaan, of waar dit vermoedt wordt, worden gepubliceerd.

Impact

Soms is het noodzaak het publiek te waarschuwen voor bepaalde defecte producten of zelfs voor onbetrouwbare bedrijven. Het gebruiken van naming and shaming als straf heeft echter ook veel nadelen. De straf is minder effectief bij vage bedrijven die niets te verliezen hebben. Zij veranderen gewoon hun naam. Het effect kan enorm zijn als een zorgvuldig opgebouwde naam door een fout vernietigd wordt. Denk maar aan de Exota-affaire uit de jaren-70.

Dat ‘naming and shaming’ nodig is omdat de geldende straffen te laag zijn is onzin. In dat geval moeten simpelweg de straffen verhoogd worden. Overigens kunnen in het economisch strafrecht zelfs bedrijven tijdelijk of blijvend gesloten worden.

Ondeskundig

‘Naming and shaming’ gebeurt slechts beperkt naar aanleiding van een rechterlijk oordeel. In andere gevallen is nog niet bewezen dat de fouten zijn gemaakt en de bedrijven hebben zich niet kunnen verdedigen. De Voedsel en Waren autoriteit lijkt, zo blijkt uit de pers, nog verder te willen gaan: onder haar kwaliteitslogo mogen burgers in de toekomst op een website hun mening publiceren. Lucky Luke in de polder: Ondeskundige ongeautoriseerde mensen gaan bepalen welke keuken onhygienisch is.

Onterechte beschuldiging

De rechtspraak is intussen opvallend mild met betrekking tot ‘naming and shaming’, terwijl er zowel maatschappelijk als juridisch nogal wat vragen bij kunnen worden gesteld. Als er geen bijzondere wettelijke regeling is wordt de publicatie van namen van mensen en bedrijven geacht plaats te vinden op grond van de Wob. Deze wet lijkt daarvoor echter niet bedoeld. Als zonder veroordeling wordt medegedeeld dat sprake is van een vermoeden van schuld is dat een voldoende relativering. Er is dan volgens de rechter geen sprake van straffen zonder rechter. Bij een onterechte vermelding moet het bedrijf bewijzen wat de schade is, en dat is moeilijk.

Stappen

Als een bedrijf wordt getroffen kunnen stappen worden ondernomen. Als het een op te leggen boete betreft moet bezwaar worden gemaakt tegen de boete. Ook moet in die procedure direct een voorlopige voorziening worden gevraagd tegen openbaar making van het boetebesluit, zelfs als over publicatie nog niets is besloten of aangekondigd. Zonder die voorlopige voorziening is achteraf geen schadevergoeding mogelijk, ook al bleek de overheid geen gelijk te hebben.

Als de ‘naming and shaming’ niet samenhangt met een door de overheid te nemen besluit, maar bijvoorbeeld met een inspectierapport, wordt de publicatie vaak schriftelijk aangekondigd. Deze brief wordt dan gezien als een besluit in de zin van de Wob waartegen direct bezwaar moet worden gemaakt en een voorlopige voorziening tot schorsing hiervan moet worden gevraagd. Hierbij moet wel worden gelet op de korte termijnen. De aankondiging vindt vaak maar enkele dagen tevoren plaats.

In sommige gevallen is geen sprake van als een besluit aan te merken aankondiging. Dan rest een kortgeding te vorderen het publiceren te verbieden.

Waarschuwing

Soms is waarschuwing van het publiek nodig, zelfs als de feiten niet volledig vaststaan. In andere gevallen is meer sprake van het op een gemakkelijke ongecontroleerde manier straffen van betrokkenen. Dan past een grote zorgvuldigheid. Zowel om praktische als juridische redenen is het verstandig direct, en soms proactief, op publicatie-aankondigingen te reageren. Het is daarbij goed de overheid te wijzen op de mogelijke gevolgen hiervan. Deze gevolgen kunnen dan worden afgewogen. In de Exota-affaire moest de Vara uiteindelijk 7,7 miljoen gulden betalen.