Wet en rechtvaardigheid

In sommige gevallen zijn erfgenamen ‘onwaardig’ om te erven. Daarover moest de rechter onlangs een interessante zaak beoordelen. 

Hoe werkt het normaal gesproken met een erfenis?

Wie zijn jouw erfgenamen? Dat kan jij zelf regelen in een testament. Heb je geen testament gemaakt? Dan bepaalt de wet wie jouw erfgenamen zijn. Heb je kinderen, dan erven die ieder een gelijk deel. Ben je getrouwd? Dan is jouw wederhelft ook erfgenaam voor gedeelte gelijk aan een kindsdeel. Ben je niet getrouwd en heb je geen kinderen? Dan erven jouw ouders, broers en zusters ieder een gelijk deel.

Onwaardig om te erven

Soms is iemand echter onwaardig om iets uit een erfenis te krijgen. Dat is het geval als die persoon onherroepelijk is veroordeeld wegens een ernstig misdrijf tegen de erflater. Dat zijn misdrijven waarop ten minste vier jaar gevangenisstraf staat, zoals moord, doodslag, diefstal en dergelijke.

Bijzonder geval

Onlangs moest de rechter het volgende bijzondere geval beoordelen. Mevrouw X was 58 jaar oud toen zij op 20 maart 2013 trouwde met meneer Y. Hij was toen 40 jaar oud. Zij trouwden in gemeenschap van goederen. Zij hebben geen kinderen. Meneer Y heeft op 31 maart 2015 mevrouw X om het leven gebracht. De gruwelijke details bespaar ik je. De rechter heeft bewezen verklaard dat sprake was van doodslag. De rechter heeft meneer Y echter ontslagen van rechtsvervolging, omdat hij op dat moment volledig ontoerekeningsvatbaar was. De rechter legde tbs met dwangverpleging op. Meneer Y kreeg op 30 juni 2022 ‘transmuraal verlof’. Dat betekent dat hij de kliniek mag verlaten, maar nog wel onder behandeling blijft.

Is de echtgenoot erfgenaam?

De vraag was: is meneer Y onwaardig om te erven? De wet eist daarvoor een onherroepelijke ‘veroordeling’. Daarvoor moet niet alleen de daad strafbaar zijn, maar ook de dader. Meneer Y was volledig ontoerekeningsvatbaar volgens de rechter. Hij was daarom niet strafbaar en kreeg geen straf (tbs is juridisch geen straf, maar een maatregel). De rechtbank Gelderland vond daarom dat hij niet onwaardig was. Daarmee was hij de enige erfgenaam van mevrouw X.

Wat vond de rechter in hoger beroep?

De broer van mevrouw X kon dat niet verkroppen en ging in hoger beroep. Daar beriep hij zich opnieuw op een uitspraak van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens. In die uitspraak was het volgende aan de hand.

In Roemenië had een man eerst zijn vrouw en schoonmoeder om het leven gebracht. Hij liet brieven achter waarin hij de moord bekende. Enkele uren later pleegde hij zelfmoord. Hij kon daarom niet worden veroordeeld voor de moord op zijn vrouw en schoonmoeder. 

Ook in Roemenië moet er een strafrechtelijke veroordeling zijn wil iemand onwaardig zijn om te erven. Veroordeling was echter niet meer mogelijk, omdat de man was overleden. De rechter in Roemenië oordeelde daarom dat de man erfgenaam was van de vrouw die hij om het leven had gebracht. Het Europese Hof vond dat Roemenië daarmee het recht op eerbiediging van het gezinsleven van de familie van de vrouw had geschonden.

Wat was er verder gebeurd?

Ook het gerechtshof in hoger beroep vond dat er geen sprake was van een ‘veroordeling’ van meneer Y. Het gerechtshof paste echter de uitspraak van het Europese Hof toe. Daarvoor moest het gerechtshof de belangen van partijen tegen elkaar afwegen. Daarbij zijn alle omstandigheden van belang. De omstandigheden waren de volgende.

Meneer Y had direct na het huwelijk mevrouw X volledig afgeschermd van haar familie en vrienden. Die konden ineens geen enkel contact meer met haar krijgen. Mevrouw X was makkelijk te beïnvloeden. Meneer Y heeft mevrouw X langdurig geestelijk en lichamelijk mishandeld. Hij heeft zich agressief gedragen jegens haar familie en enkelen daarvan met de dood bedreigd. Hij heeft bij een van hen ook ingebroken. Hij heeft de broer van mevrouw X beschuldigd van moord op mevrouw Y. De politie heeft die broer daarvoor aangehouden en langdurig verhoord. Meneer Y heeft geen wroeging getoond over wat hij heeft gedaan of spijt betuigd. Het huwelijk heeft net twee jaar geduurd. Meneer Y had alleen maar grote schulden; mevrouw X had het nodige vermogen geërfd van haar ouders. Meneer Y was duidelijk alleen maar uit op de die erfenis.

Conclusie

Het gerechtshof vond dit te gortig om de letter van de wet toe te passen. Het hof vond meneer Y onwaardig om van mevrouw X te erven. Verder moet hij de proceskosten betalen. Meneer Y kan nog in cassatie bij de Hoge Raad. Die beoordeelt echter alleen of het gerechtshof de juiste rechtsregels heeft toegepast en behoorlijk heeft uitgelegd hoe het tot deze beslissing is gekomen. Het gerechtshof heeft in elk geval rechtvaardigheid zwaarder laten wegen dan de letter van de (Nederlandse) wet. Recht met een menselijke maat dus.

Meer weten over erfrecht? Wij helpen je graag.