Wat je zegt, ben je zelf

Op 25 augustus 2023 deed de Hoge Raad der Nederlanden een uitspraak in het kader van de uitleg van overeenkomsten. 

In deze blog bespreken we wat de (mogelijke) gevolgen zijn van deze uitspraak, die met name ook relevant zijn voor de overname van een onderneming.

Uitleg van contracten

Bij een overname worden de afspraken die partijen met elkaar willen maken neergelegd in contracten. Denk aan een koopovereenkomst van aandelen of van activa. Het wordt door de uitspraak van de Hoge Raad nog belangrijker dat deze afspraken heel goed worden geformuleerd. 

In het onverhoopte geval dat er een geschil ontstaat tussen de contractspartijen, waarbij de rechter wordt gevraagd om duiding, dient de tekst van de overeenkomst als bewijs. De rechter kan aan de letterlijke tekst van de overeenkomst meer waarde hechten, in het geval partijen bij het opstellen van en onderhandelen over de overeenkomst rechtskundige bijstand hebben gehad.

Partijen krijgen tijdens het geding echter ook uitgebreid de gelegenheid om tekst en uitleg te geven over het hoe en waarom zij deze overeenkomst op deze manier hebben gesloten. De rechter kan (en zal) ook die partijbedoeling dan bij de uitleg van de bepalingen uit de overeenkomst meewegen. Zeker als bewezen kan worden dat de partijbedoeling een andere is dan de uitleg die een partij aan bepaalde afspraak wil geven. Daarin had de rechter in beginsel alle de vrijheid. 

Deze vrijheid heeft Hoge Raad nu beperkt.

De rechter gebonden

Als gevolg van dit arrest staat nu in hoogste instantie vast dat partijen zelf onderling rechtsgeldig de maatstaf voor uitleg van hun overeenkomst kunnen bepalen. 

In dit arrest bevestigt de Hoge Raad dat partijen kunnen afspreken dat alleen de letterlijke tekst van de overeenkomst als uitgangspunt moet worden genomen bij de uitleg en toepassing ervan. En de rechter moet zich dan aan die partijafspraak houden als het onderdeel van de overeenkomst waarover men steggelt een duidelijke grammaticale uitleg heeft. Een andere partijbedoeling is dan niet meer relevant.

Daarmee wordt dus de vrijheid van de rechter om een uitlegmaatstaf te kiezen beperkt en ‘de bedoeling van partijen’ als bedoeld in Haviltex contractueel minder belangrijk gemaakt.

Overnameovereenkomsten

Met name in de overnamepraktijk nemen advocaten in veel gevallen al bepalingen op die dienen ter adstructie van de rechter bij het interpreteren en uitleggen van de overeenkomst. Ook een bepaling ter zake de uitleg van hetgeen erin is opgeschreven komt in veel overnameovereenkomsten al terug. Het is te verwachten dat uitspraak van de Hoge Raad ook in overnamecontracten zal gaan terugkomen, bijvoorbeeld zo:

“Bij de uitvoering van de onderhavige overeenkomst prevaleert de letterlijke tekst van deze overeenkomst, in afwijking van het Haviltex-criterium, boven eventuele partijbedoelingen zodat dat bij geschillen die onverhoopt op welke wijze dan ook uit deze overeenkomst mochten voortvloeien, ook wanneer slechts een der partijen een geschil aanwezig acht, de competente rechter de bepalingen zoals opgenomen in de onderhavige overeenkomst uitsluitend grammaticaal dient uit te leggen en toe te passen.”

Deze bepaling werkt alleen als de bepalingen zo worden geformuleerd dat ze grammaticaal een voldoende duidelijke uitleg bevatten. Gebeurt dat niet, dan blijft de Haviltex-maatstaf leidend.

De uitleg van een bepaling in de overeenkomst die beoogd de uitlegmaatstaf te regelen wordt daarbij zelf wel weer uitgelegd aan de hand van de wettelijke uitlegmaatstaf. Hierbij moet de rechter nagaan of partijen wel echt de bedoeling hebben gehad om deze uit te sluiten.

Keuzes maken

Toch is deze uitspraak niet geheel zonder betekenis, al was het maar dat hierin wordt benadrukt dat goede begeleiding bij het opstellen van overeenkomsten van groot belang kan zijn. Van belang is dus wel dat voldoende aandacht wordt gegeven aan een goede (grammaticale) formulering van de bepalingen in de overeenkomst. De uitspraak van de Hoge Raad benadrukt dat contracten schrijven een vak is.

Voor het opstellen van overnameovereenkomsten is het daarom verstandig om een specialist in te schakelen. Bij JPR advocaten helpen we je graag. Neem contact met ons op voor meer informatie.